সামুদ্ৰিক আইন চুক্তি (UNCLOS-1982)ৰ অধীনত বিশ্বৰ সকলো দেশৰ সামুদ্ৰিক সীমা নিৰ্ধাৰণ কৰা হয়। ইয়াৰ বাবে কি কি নিয়ম আছে ?
পৃথিৱীৰ প্ৰতিখন দেশৰ এটা নিৰ্দিষ্ট সীমা আছে। অৰ্থাৎ কোনখন দেশ ক’ত কিমান স্থানত বিয়পি আছে। একে আধাৰতে সীমান্তও তৈয়াৰ কৰা হয়। নিশ্চয়কৈ সকলোৱে জানে যে, বেছিভাগ সীমান্ত স্থলতে আছে। যেনেকৈ ভাৰতৰ স্থল সীমা পাকিস্তানৰ সৈতে আছে, চীনৰ সৈতে আৰু নেপাল, বাংলাদেশ, ভূটানৰ দৰে দেশৰ সৈতে আছে।
স্থল সীমাৰ উপৰিও এখন দেশৰ সামুদ্ৰিক সীমাও আছে। অৰ্থাৎ সাগৰত দেশৰ কিমান অধিকাৰ আছে? পাকিস্তান, মালদ্বীপ, শ্ৰীলংকা, বাংলাদেশ, ম্যানমাৰ, ইণ্ডোনেছিয়া, থাইলেণ্ড আদি দেশৰ সৈতে ভাৰতৰ সামুদ্ৰিক সীমান্তৰ অংশীদাৰিত্ব। এখন দেশৰ সামুদ্ৰিক সীমা কেনেকৈ নিৰ্ধাৰণ কৰা হয়?
১৯৯৪ চনৰ পৰা বলবৎ হয় সামুদ্ৰিক আইন চুক্তি ।১৯৯৪ চনত ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ সাগৰীয় আইন সম্পৰ্কীয় সন্ধি কাৰ্যকৰী কৰা হয়। এইটো আছিল আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় চুক্তি যিয়ে বিশ্বৰ সকলো সাগৰ আৰু মহাসাগৰত বিভিন্ন দেশৰ অধিকাৰ আৰু সীমা নিৰ্ধাৰণ কৰে। সামুদ্ৰিক আইন চুক্তি (UNCLOS-1982)ৰ অধীনত সামুদ্ৰিক সীমাৰ সৈতে জড়িত নিয়ম-নীতিৰো সিদ্ধান্ত লোৱা হৈছিল। ইয়াত সামুদ্ৰিক সম্পদৰ ব্যৱহাৰৰ নিয়মো নিৰ্ধাৰণ কৰা হৈছে। যিটো ৰাষ্ট্ৰসংঘত অন্তৰ্ভুক্ত সকলো দেশেই মানি লৈছে। এই চুক্তিৰ অধীনত যিকোনো দুখন দেশৰ মাজত সামুদ্ৰিক সীমা সন্দৰ্ভত উদ্ভৱ হোৱা বিবাদৰো সমাধান কৰা হয়।
UNCLOS-1982 চুক্তি অনুসৰি এখন দেশৰ সামুদ্ৰিক সীমা তিনিটা ভাগত বিভক্ত। ইয়াৰ ভিতৰত আছে ভিত্তি সীমান্ত, আঞ্চলিক সীমান্ত, একচেটিয়া অৰ্থনৈতিক মণ্ডল (EEZ)। যদি আমি ভিত্তি সীমাৰ কথা কওঁ তেন্তে ই ১২ নটিকেল মাইল অৰ্থাৎ দেশৰ ভূপৃষ্ঠৰ পৰা প্ৰায় ২২.২২ কিলোমিটাৰ দূৰত্বত।
সেই দেশৰ চাৰিওফালৰ দ্বীপসমূহো ইয়াৰ ভিতৰত অন্তৰ্ভুক্ত। ভূখণ্ডৰ সীমা ২৪ নটিকেল মাইল অৰ্থাৎ ভূপৃষ্ঠৰ পৰা প্ৰায় ৪৪.৪৪ কিলোমিটাৰলৈকে বিস্তৃত। সেই দেশৰ এই সীমাৰ ভিতৰতে সম্পূৰ্ণ অধিকাৰ আছে।
একচেটিয়া অৰ্থনৈতিক মণ্ডল (EEZ) এই সীমা ২০০ নটিকেল মাইল অৰ্থাৎ প্ৰায় ৩৭০ কিলোমিটাৰলৈকে বিস্তৃত। এই সীমাৰ ভিতৰত দেশখনে যিকোনো ধৰণৰ সামুদ্ৰিক বাণিজ্য কৰিব পাৰে আৰু মাছমৰীয়াসকলে মাছ ধৰিব পাৰে। ভাৰতৰ সামুদ্ৰিক সীমান্তৰ দৈৰ্ঘ্য ৭,৫১৬.৬ কিলোমিটাৰ। ইয়াত মূল ভূখণ্ড, লক্ষদ্বীপ দ্বীপপুঞ্জ আৰু আন্দামান আৰু নিকোবৰ দ্বীপপুঞ্জৰে গঠিত।
